Σε πρώτη φάση δημοσιεύουμε ένα θέμα που απασχόλησε μια ομάδα μαθητών που χαρακτηρίζονται από έντονη διερευνητική ματιά στα πράγματα και πιστεύουμε ότι το θέμα αυτό προσιδίαζε στην προσωπικότητά τους. Πρόκειται για τη σχέση Ενωτικών - Ανθενωτικών που ταλάνισε το Βυζάντιο για τέσσερις τουλάχιστον αιώνες και εν πολλοίς ευθύνεται και για την τελική πτώση της χιλιόχρονης βυζαντινής αυτοκρατορίας στην οθωμανική κυριαρχία. Εκτιμούμε ότι το ζήτημα αυτό έχει διαχρονικές διαστάσεις, φτάνοντας μέχρι την θεωρητική τοποθέτηση υπέρ ή κατά της ένταξης της χώρας μας στην ΕΕ, ήδη από τη δεκαετία του 1980.
Η ΔΙΑΜΑΧΗ ΕΝΩΤΙΚΩΝ-ΑΝΘΕΝΩΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΣΗΜΕΡΑ
Στην προσπάθειά μας να εντοπίσουμε τις προεκτάσεις της διαμάχης ενωτικών- ανθενωτικών στη σύγχρονη εποχή, παραθέτουμε δύο πηγές. Από τη μία, ένα απόσπασμα από ένα άρθρο που υπερασπίζεται τις ανθενωτικές θέσεις και από την άλλη το άρθρο του Θάνου Βερέμη που δημοσιεύτηκε στις 7-1-2001 στην εφημερίδα Καθημερινή, στο οποίο τονίζεται η πολιτική προέκταση της διαμάχης αυτής, μέσα από το παράδειγμα της Ευρωπαικής Ένωσης.
Παράθεμα 1ο:
Οι Ανθενωτικοί της εποχής μας, όσοι διατηρούν την αυθεντικότητα των Αγίων μας, μένοντας ξένοι προς κάθε έννοια φανατισμού και μισαλλοδοξίας, ταυτίζονται με την «μαγιά» του Μακρυγιάννη, σώζοντες την Ορθοδοξία και το Γένος-Έθνος στην συνείδηση και την ζωή τους, απρόθυμοι πάντοτε να θυσιάσουν στα είδωλα της Νέας Εποχής και αίροντες τον σταυρό του μαρτυρίου και της παντοειδούς θυσίας. Το μέλλον της Ορθοδοξίας και της Ελληνικότητας στον τόπο μας είναι αλληλένδετο με την στάση των «Ανθενωτικών» στην σημερινή φοβερότερη και υπουλότερη απόπειρα της Φραγκιάς να υποτάξει, δηλαδή να διαλύσει, την Πίστη και το Γένος μας. Όπως δε οι Ανθενωτικοί στην διάρκεια της ποικιλώνυμης δουλείας έσωσαν το Γένος, με όλα τα συστατικά του, και το οδήγησαν ακμαίο στο 1821, έτσι και σήμερα οι πατερικά Ανθενωτικοί θα διαφυλάξουν το Γένος από τα επερχόμενα δεινά.
Απόσπασμα από:
(«ΟΦΕΙΛΗ ΑΓΑΠΗΣ», π. Γ. Δ. Μεταλληνού ομοτ. Καθ. Πανεπ. Αθηνών, ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΚΥΨΕΛΗ»)
Παράθεμα 2ο:
Του Θάνου Βερέμη
Στην ιστορία της Ευρώπης, η διάσπαση και η σύντηξη εναλλάσσονται. Η αναζήτηση συνεργασίας εν όψει εξωτερικών κινδύνων, όπως υπήρξε η προέλαση του Ισλάμ πριν από μισή χιλιετία, οδήγησε εκπροσώπους της Kαθολικής Εκκλησίας και της Ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας τότε να επιχειρήσουν την επούλωση του μεγάλου σχίσματος.
Για τους Έλληνες, όπως αποκαλούσαν δηκτικά οι Λατίνοι τους Ορθόδοξους Ρωμαίους, για να καταδείξουν με ειδωλολατρικά υπονοούμενα τη δογματική τους «πλάνη», ο παπικός ακτιβισμός προσέφερε ευκαιρία συμμαχιών κατά της οθωμανικής κατακτητικής ορμής. Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Παλαιολόγος, που έβλεπε τις επαρχίες του καθημερινά να χάνονται, θεώρησε χρέος του να αναζητήσει τη χριστιανική συμπαράσταση του Πάπα. Το σχίσμα ωστόσο του ενδεκάτου αιώνα με αφορμή την προέλευση του Αγίου Πνεύματος, υπήρξε το σημαντικότερο δογματικό εμπόδιο για την επανένωση των εκκλησιών.
Ο ενωτικός ζήλος του Ιωάννη Παλαιολόγου είχε κυρίως πολιτικά κίνητρα. Στο στρατόπεδο των ενωτικών όμως ο Μητροπολίτης Νίκαιας Βησσαρίων (κατοπινός Kαρδινάλιος της Kαθολικής Εκκλησίας) έβλεπε με λύπη ότι η παρακμή της Ανατολικής αυτοκρατορίας είχε συμπαρασύρει και τον πνευματικό της δυναμισμό και ήλπιζε ότι η σχέση με τη Δύση θα αποτελούσε μετάγγιση ζωτικότητας και για την Ανατολή. Αν και πολλοί Λατίνοι διανοούμενοι έτρεφαν θαυμασμό για τις προσβάσεις των Ελλήνων στα αρχαία κείμενα και ιδιαίτερα τον Πλάτωνα, η Ανατολική αυτοκρατορία είχε χάσει την υπεροχή της από τον δέκατο τρίτο αιώνα.
Στην ελληνική αντιπροσωπεία που προσήλθε στη Σύνοδο της Φερράρας το 1438 και ολοκλήρωσε τις διαπραγματεύσεις για την επανένωση στη Φλωρεντία το 1439, υπήρχαν ακόμη ο ανθενωτικός Μητροπολίτης Εφέσου, Μάρκος ο Ευγενικός, ο μεγάλος ελληνιστής φιλόσοφος του Μιστρά, Γεώργιος Γεμιστός ή Πλήθων, και ο κατοπινός ανθενωτικός Πατριάρχης Kωνσταντινουπόλεως, Γεώργιος Σχολάριος, ή Γεννάδιος. Αυτόπτης και ιστορικός των δύο Συνόδων υπήρξε ο Σύλβεστρος Συρόπουλος, ο οποίος όμως χρωμάτισε τα γεγονότα στα Απομνημονεύματά του με την κατοπινή του ανθενωτική μεταστροφή.
Ελπίδα του αυτοκράτορα Ιωάννη ήταν ότι οι ισχυροί της Ευρώπης θα έρχονταν στη Φερράρα για να λάβουν το μήνυμα των Ελλήνων για τον εξ Ανατολών κίνδυνο. Ο Πάπας Ευγένιος δέχθηκε πρόθυμα να περιμένει τους ηγεμόνες, γιατί τόσο αυτός όσο και οι Συνοδικοί του αντίπαλοι της Βασιλείας, θεωρούσαν την επανένωση ένα μεγάλο βήμα για την αποκατάσταση του γοήτρου της Kαθολικής Εκκλησίας. Ωστόσο, ούτε οι Γερμανοί εκλέκτορες ούτε ο Γάλλος βασιλιάς έστειλαν εκπροσώπους στις Συνόδους. Από τους ανθενωτικούς, ο Μάρκος Ευγενικός, υπήρξε ως το τέλος ο συνεπέστερος προς την ιδεολογία του. Ο Πατριάρχης Kωνσταντινουπόλεως Ιωσήφ, δεν πρόλαβε να υπογράψει την Ένωση. Πέθανε στη Φλωρεντία στις 10 Ιουνίου του 1439 πριν η Σύνοδος ολοκληρώσει το έργο της. Τον ίδιο περίπου καιρό ο Πάπας υποσχέθηκε στον Αυτοκράτορα Ιωάννη ότι θα βοηθούσε τη Βασιλεύουσα με τριακόσιους άνδρες και δέκα πολεμικά πλοία για ένα χρόνο. Στις 6 Ιουλίου 1439 στη Σάντα Μαρία ντελ Φιόρε, (καθεδρικό ναό της Φλωρεντίας) και χοροστατούντος του Πάπα, ο Kαρδινάλιος Ιουλιανός Τσεζαρίνι και ο Νικαίας Βησσαρίων ανέγνωσαν τον «ενωτικό όρο» ο πρώτος Λατινικά και ο δεύτερος Ελληνικά και φιλήθηκαν.
Όμως αν και το γεγονός συνέδεε θεωρητικά το απομονωμένο Βυζάντιο με το δυτικό αμυντικό σύστημα, Γάλλοι, Γερμανοί και Άγγλοι δεν φάνηκε να είχαν πεισθεί ότι η Ένωση ήταν οριστική, ενώ οι Τούρκοι αποθάρρυναν με κάθε τρόπο τις ενωτικές πρωτοβουλίες και ενίσχυαν τον ανθενωτισμό. Έτσι, η συμφωνία της Φλωρεντίας ούτε στη Δύση κατάφερε να δημιουργήσει πνεύμα συσπείρωσης και αλληλεγγύης, ούτε την Ανατολή να σώσει από την οθωμανική κατάκτηση. Έκτοτε ο ανθενωτισμός έγινε το επίσημο καθεστώς που επέβαλαν στη Μεγάλη Εκκλησία τετρακόσια σχεδόν χρόνια οθωμανικής κυριαρχίας. Από τον δέκατο έβδομο κιόλας αιώνα με τον όρο «Βυζάντιο», που εφεύρε κάποιος Γερμανός λόγιος, το ιδεολογικό χάσμα ανάμεσα στην Kαθολική και την Ορθόδοξη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία έγινε αγεφύρωτο.
Τι σχέση μπορεί να έχει η απόπειρα της Φλωρεντίας με τις διακυβερνητικές διασκέψεις του παρόντος; Kαι πάλι οι ευρωπαϊκές δυνάμεις επιδεικνύουν μια επαρχιώτικη αντίληψη ενώπιον της ενωτικής πρόκλησης. Οι ίδιοι οι υπερεθνικοί θεσμοί της Ε.Ε. βρίσκονται σε κάμψη και οι ηγεσίες τους χωρίς όραμα και πίστη. Ο διεκδικητικός ανατολίτης κρούει και πάλι τις πύλες της Ευρώπης χωρίς να έχει όμως σκεφθεί το επόμενό του βήμα. Στην ελληνική Βουλή οι ενωτικοί έχουν πια επικρατήσει, όμως οι ανθενωτικοί αντιστέκονται στα παραδοσιακά τους κάστρα. Η Φλωρεντία του 1439 φαίνεται σήμερα πιο επίκαιρη παρά ποτέ.
Συμπεράσματα:
Αναμφίβολα, θα ήταν αφελές να καταλήξει κανείς σε ασφαλή συμπεράσματα για τη σύγχρονη διαμάχη ενωτικών -ανθενωτικών. Κι αυτό διότι αποτέλεσε μία πολιτική διένεξη και όχι μία ιδεολογική ή φιλοσοφική σύγκρουση, η οποία θα ήταν πιο πιθανό να έχει πτυχές στη σύγχρονη εποχή. Ωστόσο, σήμερα οι αντιθέσεις των δύο τάσεων στην ορθόδοξη εκκλησία, καθώς και οι πληγές από τη διαμάχη αυτή, όπως και από το Σχίσμα του 1054, φαίνονται έντονα στην ελληνική κοινωνία. Παράδειγμα αποτελεί η πολιτική σύγκρουση του τριπτύχου πατρίς- θρησκεία- οικογένεια, με το οικουμενικό και διεθνιστικό πνεύμα των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων. Ακόμα εκφάνσεις της σύγκρουσης αυτής, μπορεί να διακρίνει κανείς στο ορθόδοξο οικουμενικό πατριαρχείο.
Αν και οι αντιλήψεις των ενωτικών έχουν, ιστορικά, δικαιωθεί, αυτό δεν εμποδίζει και δεν υποσκάπτει σε καμία περίπτωση το γεγονός πως οι ανθενωτικοί, χρησιμοποιώντας ως πρόσχημα την υπεράσπιση του ελληνισμού και της ορθοδοξίας, μπορούν ακόμα να συσπειρώσουν τον λειτουργικά αναλφάβητο, ελληνικό λαό. Συνοψίζοντας, είναι ευρύτερα παραδεκτό, πως τα τελευταία χρόνια, με την οικονομική άνοδο την οποία γνωρίζει η Ανατολή, γίνεται όλο και επιτακτικότερη η ανάγκη για την εύρεση του αντίπαλου δέους από την άκρατα νεοφιλελεύθερη και συνεχώς παρακμάζουσα σε όλους τους τομείς, Δύση
Αδριανός Ιάσονας - Μουρούτσος Στέφανος - Νικολέας Νικόλαος
